Hoe belangrijk is ISO

Op iedere digitale camera zit een functie om ISO-waardes mee in te stellen. Het is een heel belangrijke instelling  om de lichtgevoeligheid van de sensor mee te beïnvloeden. ISO is niet iets van nu, het was er al in de analoge tijd alleen heette het toen DIN-ASA. Je kocht een filmrolletje dat het best bij de lichtomstandigheden paste waarin je ging fotograferen. Het punt was alleen dat je een rolletje met één DIN-ASA waarde in je camera had zitten en daarmee alle (36) opnames moest maken. Meestal was dat DIN-ASA 100, 200 of 400. In het digitale tijdperk heet dit ISO en het grote voordeel is Je dat je niet afhankelijk van één ISO waarde maar kun je het voor iedere foto apart instellen. Veel beginnende fotografen hebben de instelling in de camera op de ISO-automaat staan maar is dat wel slim? Werken met ISO is simpel en biedt veel mogelijkheden om de belichting mee te beïnvloeden. Hoe dat zit leg ik in dit artikel uit.

ISO staat voor International Organization for Standardization en is niet iets wat speciaal voor fotografie is. Maar ISO is een belangrijke functie waarmee je de lichtgevoeligheid van de sensor kunt regelen. ISO bestaat uit een reeks van waardes die voor de meeste camera's bij 100 begint en kan  doorlopen tot max 25600 (sommige camera-types hebben lagere en hogere ISO-waardes). Door de ISO met één waarde te verhogen wordt de lichtgevoeligheid van de sensor 2x hoger oftewel het signaal van de sensor wordt extra versterkt. Wanneer de lichtomstandigheden minder zijn dan zal de sluitertijd langer worden. En als je dan op een punt komt waarbij je niet meer uit de hand kunt fotograferen dan verhoog je de  ISO-waarde  (je zou natuurlijk ook een statief kunnen gebruiken maar die heb je niet altijd bij de hand). Voorbeeld, je wilt een foto maken en je hebt je camera ingesteld op ISO 100 en je ziet dat de sluitertijd uitkomt op 1/15e sec. Dat is te lang om een scherpe foto uit de hand te kunnen maken. Nu verhoog je de ISO naar 400 (= 4x zo hoog) en je zal zien dat de sluitertijd ook 4x korter is geworden (van 1/15e sec naar 1/60e sec). De sluitertijd is nu kort genoeg om een scherpe foto uit de hand te maken. De sensor is lichtgevoeliger gemaakt. De ISO-waarde kun je op deze manier ook verhogen om juist meer scherptediepte in je opname te krijgen. Dat zit zo. Je wilt een opname maken en de sluitertijd is kort genoeg om uit de hand te fotograferen, bijvoorbeeld 1/125e sec met  f-4. Dit f-getal geeft weinig scherptediepte terwijl je juist veel scherptediepte wilt hebben. Door nu de ISO naar 400 (4x zo hoog) te verhogen kun je het diafragma naar f-8 aanpassen en neemt de scherptediepte toe. Het effetc van de ISO-aanpassing heeft in dit voorbeeld effect op het diafragma.

ISO lieven niet op automaat

Je kunt de camera zo instellen dat de ISO gevoeligheid automatisch voor je wordt geregeld. Die instelling raad ik trouwens niet aan. De camera kiest dan meestal voor een hoge(re) ISO waarde dan nodig is. Beter is om zelf te bepalen met welke ISO je wilt fotograferen op basis van de lichtomstandigheden en de sluitertijd (te lang = ISO verhogen), of als je meer scherptediepte wilt hebben. Er is nog wel een andere slimme optie die tussen automatisch en handmatig inzit. Je kunt de camera namelijk zo instellen dat je aangeeft tot welke maximale ISO waarde de camera het  mag bepalen, bijvoorbeeld tot maximaal ISO 800. En als een hogere ISO nodig is dan neem  jij het weer over.

ISO en ruis 

Door de ISO te verhogen maak je de sensor lichtgevoeliger. Maar er zit een keerzijde aan die optie. Doordat de ISO waarde wordt verhoogd wordt het signaal van de sensor electronisch versterkt. De sensor produceert een signaal waarmee het fotobestand wordt berekend. Door de versterking onstaan als het ware foutjes op de sensor en die zijn op de foto zichtbaar in de vorm van ruis. Een lage ISO geeft een zwak signaal en dan is er niets aan de hand. Naarmate de ISO-gevoeligheid echter toeneemt, wordt dat signaal extra versterkt met als gevolg dat de ruis ook wordt versterkt. En dit zie je het duidelijkst in de schaduw- en donkere gebieden van de foto terug. De kwaliteit van de sensoren in de huidige camera's maakt (zeer) hoge ISO instellingen mogelijk en dat levert kwalitatief toch nog goede foto's op. Het is daarom goed om met de ISO-instellingen te experimenteren en uit te vinden hoe dat bij jou camera zit. En bekijk de resultaten dan op de PC want op het display van je camera ziet je het niet zo goed. En wees ook niet te "zuinig" met de ISO gevoeligheid (maar overdrijf ook niet), wanneer je merkt dat de sluitertijd te lang is. Liever een scherpe foto met een beetje ruis dan een bewogen (dus mislukte) foto.

ISO onderdrukken

Gelukkig zijn er verschillende manieren om het ruisprobleem (gedeeltelijk) op te lossen. Eén ervan is om dit in je camera in te stellen. Met de instelling "Ruisonderdrukking" kun je de camera automatisch de ruis uit je foto laten filteren. In sommige camera's kun je aangeven hoeveel ruisonderstukking je wilt, hoog, normaal, laag of uit. Mijn advies is om te kiezen voor "normaal" als je achteraf geen fotbewerking doet of "uit" als je je foto's achterraf wel gaat bewerken en daar ruisreductie toepast. Ook aan ruis onderedrukken zit namelijk een keerzijde en dat is dat je niet alleen de ruis wegfiltert maar ook meteen veel details uit je foto laat verdwijnen, en dat kan niet de bedoeling zijn. Pas je ruisonderdrukking voorzichtig en slim toe dan levert dat hele goede reslutaten op.

Heb je over dit onderwerp vragen of wil je meer leren over de basistechnieken van fotograferen, volg dan de basiscursus fotograferen, waar we ook de belangrijkste instellingen, functies en knoppen van jouw camera uitvoering behandelen. Uiteraard mag je mij ook altijd een vraag stellen. Klik dan hier.